علت نامگذاری دهم اردیبهشت به نام خلیج فارس، جنگ و پس گیری جزیره هرمز از دست امپراتوری پرتغال است. امپراتوری پرتغال در زمان شاه اسماعیل یکم (پایه‌ گذار سلسله پادشاهی صفوی) به رهبری ناخدا آلبوکرک دریانورد مشهور پرتغالی، وارد خلیج فارس شده و جزیره قشم، جزیره هرمز و گمبرون (شهر بندرعباس فعلی) را به تصرف خود درآورد. شاه اسماعیل یکم پس از تصرف خلیج فارس توسط امپراتوری پرتغال، به جای مبارزه با آن، همکاری مشترک با این سردار پرتغالی را در دستور کار خود قرار داد و همین سیاست اشتباه باعث شد تا پرتغالی‌ ها در مناطق اطراف خلیج فارس نیز نفوذ و قدرت یافته و در مسقط (عمان امروزی) پایگاه بزرگی برای خود ایجاد کرده و با این کار خلیج فارس را کاملا به سلطه خود درآوردند. حضور پرتقالی ها در خلیج فارس ۱۱۶ سال ادامه یافت تا اینکه بالاخره با بسته شدن عهد نامه ای میان بریتانیا و ایران، مقرر شد کمپانی هند شرقی به کمک ایران آمده و خلیج فارس و تنگه هرمز را آزاد نماید. بر همین اساس در روز ٢١ آوریل سال ١۶٢٢ سپاه شاه عباس صفوی، به رهبری امام قلی خان، حاکم فارس و از سرداران صفوی که سازنده سی‌ و سه پل اصفهان نیز بود، فتح هرمز را با موفقیت انجام داد و کل منطقه خلیج فارس را از دست بزرگ‌ ترین امپراتور استعماری آن زمان پس گرفته و جایگاه خود را در جهان در فهرست ابر قدرت‌ های قرن شانزدهم میلادی ثبت کرد. علاوه بر این از همان زمان تاکنون، به دلیل رشادت های شاه عباس صفوی و آزاد سازی بندر گمبرون نام این بندر به “بندر عباس” تغییر یافت. به همین دلیل روز ۱۰ اردیبهشت در تقویم ایران روز ملی خلیج‌ فارس نام‌ گذاری شده است و هر سال اخراج پرتغالی‌ ها از تنگه هرمز و آزاد سازی خلیج‌ فارس گرامی داشته می شود. روز ملی خلیج‌ فارس در سال ۱۳۸۴ در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و روز ملی خلیج فارس توسط سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۸۹ به عنوان میراث معنوی، ثبت ملی شد. ‏

در سنگ ‌نبشته داریوش هخامنشی در مصر متعلق به سال ۵۱۸ تا ۵۱۵ پیش از میلاد، دریایی که از پارس می‌رود یا سر می‌گیرد، نام دریای پارس آمده است. بطلمیوس، عالم و جغرافی‌دان مشهور قرن دوم میلادی در کتاب «جغرافیای عالم» که به زبان لاتین نگاشته شده، از نام (پرسیکوس سینوس) به‌عنوان خلیج فارس یاد کرده است. در سال ۱۸۹۲م، لرد کرزن، وزیر خارجه انگلستان، در کتاب «ایران و قضیه ایران»، بار‌ها به نام خلیج فارس اشاره کرده است. ویلیام راجز، وزیر امور خارجه وقت ایالات متحده آمریکا، در گزارش مورخ ۱۹۷۱م خود درمورد سیاست خارجی این کشور از نام خلیج فارس استفاده کرده است. هم‌چنین در فرهنگ‌هایی که به زبان‌های مختلف تدوین و چاپ شده؛ از جمله فرهنگ‌های آلمانی، انگلیسی، آمریکایی، فرانسوی، ترکی و... خلیج فارس نیز به همین نام آورده شده است.

دبیرخانه سازمان ملل متحد در سند مورخ پنجم مارس ۱۹۷۱م، به دولت ایران یادآور می‌شود که عرف جاری در دبیرخانه سازمان ملل در اسناد و نقشه‌های جغرافیایی منطقه آبی بین ایران از سمت شمال و خاور و تعدادی از کشورهای عربی از سوی جنوب و باختر به‌نام خلیج فارس نامیده شود و این، بنا بر عرف قدیمی انتشار اطلس‌ها و فرهنگ‌های جغرافیایی است.