هفته وحدت

كينه ‏هاي كهنه

بدون شك، نياز مسلمين به اتحاد و اتفاق، از مبرم‏ترين نيازهاست، و درد اساسي جهان اسلام، همين كينه‏هاي كهنه ميان مردم مسلمان است. دشمن همواره از همين شكاف‏ها سود مي‏جويد. البته مفهوم اتحاد اسلامي كه در صد سال اخير، ميان علما و فضلاي مؤمن و روشن‏فكر اسلامي مطرح است، اين نيست كه فرقه‏هاي اسلامي براي ايجاد اتحاد اسلامي از اصول اعتقادي و يا غير اعتقادي خود صرف‏نظر كنند و به اصطلاح مشتركات همه فِرَق را بگيرند و مختصات همه را كنار بگذارند؛ زيرا اين كار نه منطقي است و نه عملي.1 از اينرو فرقه‏هاي اسلامي، در عين اختلافاتي كه در كلام و فقه و غيره با هم دارند، به واسطه مشتركات بيشتري كه در ميان آنها هست، مي‏توانند در مقابل دشمنان خطرناك اسلام، دست برادري بدهند و جبهه واحدي تشكيل دهند.

گل‏بانگ وحدت

يكي از زيباترين و والاترين واژه‏ها، واژه وحدت و برادري است. برادري و وحدتي كه پيامبر رحمت در استمرار رسالت ديگر انبياي عظام براي جوامع بشري به ارمغان آورد. پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم مهاجرين و انصار را به ميثاق اخوت و عقد برادري فرا خواند و بدين‏سان گل‏بانگ وحدت براي نخستين بار در فضاي مدينه طنين افكند و دل و جان قرون و اعصار را نوازش داد و عطر دل‏انگيز آن مسلمانان را مدهوش خويش ساخت. سنگ زيرين بناي اتحاد و همبستگي اسلامي نهاده شد و ارزش‏هاي متعالي اسلامي و برادري و اتحاد، جانشين ارزش‏هاي پوچ و خيالي جاهلي شد. آري پيامبر اسلام صلي ‏الله ‏عليه‏ و‏آله ‏وسلم با استناد به آيات قرآن، جوامع اسلامي رابه اعتصام به حبل متين الهي و پرهيز از تفرقه و تشكيل امت واحده در سايه عبوديت اللّه، دعوت كرد. مسلمانان نيز در پرتو عمل به اين دعوت و حركت در طريق وحدت، متحد شدند و بر دشمنان چيره شدند و ديري نپاييد كه شاهد فتح و پيروزي را در آغوش كشيدند.

اخوت ديني و وحدت اسلامي

اسلام به عنوان مكتب جامع و جاويد، همان‏گونه كه عرصه دعوت خويش را به قوم و ملت خاصي محدود نكرده است، اتحاد امت اسلامي را در صدر برنامه‏هاي سياسي و اجتماعي خويش قرار داده و عقد اخوت ديني را ميان فرزندان امت اسلام جاري كرده است. وحدت اسلامي كه قوي‏ترين عامل توانمندي و اقتدار امت اسلام محسوب مي‏شود، از ديرباز دست‏خوش توطئه‏هاي دشمنان قرار گرفته است. استعمارگران خارجي و ايادي داخلي آنان كه قوّت خود را در ضعف جوامع اسلامي مي‏جويند، براي غارت منابع و ثروت‏هاي ملل اسلامي، سعي در فرو ريختن جوّ اعتماد و فضاي برادري حاكم ميان ملل اسلامي داشته‏اند. حضرت امام خميني رحمة‏الله علیه با تاكيد بر اهميت اين عامل حياتي، نقش استعمار در از بين بردن آن را چنين بازگو نموده‏اند: «علما و دانشمندان سراسر جهان، بويژه علما و متفكران بزرگ اسلام، يك‏دل و يك‏جهت در راه نجات بشريت از سلطه ظالمانه اين اقليت حيله‏باز و توطئه‏گر... بپاخيزند... و اين كتاب‏هايي را كه اخيرا با دست استعمار منتشر شده و دامن به اختلاف بين طوايف مسلمين مي‏زنند نابود كنند و ريشه اختلاف كه سرچشمه همه گرفتاري‏هاي مظلومان است را بركنند و يك‏دل و يك‏سو بر اين رسانه‏هاي گروهي كه بيشترِ ساعاتِ شب و روز، به فتنه‏انگيزي و نفاق‏افكني... عمر خود را مي‏گذرانند، پرخاش كنند.2

اسلام، محور اتحاد (با تكيه بر نظر امام خميني رحمة‏الله علیه)

در انديشه تقريب مذاهب و ملت‏هاي اسلامي، حضرت امام خميني رحمة‏الله علیه تمامي محورهايي را كه به كليت و فراگيري امت اسلامي صدمه مي‏زند، رد نموده، اسلام را به عنوان تنها محور اتحاد اين امت عظيم مطرح مي‏كند. ايشان خطاب به حجاج بيت اللّه الحرام مي‏فرمايد: «از جمله وظايف در اين اجتماع عظيم، دعوت مردم و جوامع اسلامي به وحدت كلمه و رفع اختلافات بين طبقات مسلمين است كه خطبا، گويندگان و نويسندگان در اين امر حياتي اقدام نمايند و كوشش كنند در به وجود آوردن جبهه مستضعفين كه با وحدت جبهه و وحدت كلمه و شعار «لا اله الاّ اللّه»، از تحت اسارت قدرت‏هاي شيطاني، و اجانب و استعمارگران و استثمارگران بيرون آيند و با اخوت اسلامي بر مشكلات غلبه پيدا كنند».3

وحدت اسلامي و تشكيل جبهه مستضعفان (با تكيه بر ديدگاه امام)

تاكيد بر ايجاد جبهه واحد مستضعفان در برابر استكبار و قدرت‏هاي شيطاني، يكي از محورهاي مورد تأكيد امام رحمة‏الله علیه است كه جامعه اسلامي را براي نيل به تحقق وحدت اسلامي ياري مي‏رساند. امام، با اعتقاد به پيوند عميق ميان وحدت اسلامي و شكل‏گيري جبهه مستضعفان، مي‏فرمايد: «مستضعفين جهان، چه آنهايي كه زير سلطه آمريكا و چه آنها كه زير سلطه ساير قدرتمندان هستند، اگر بيدار نشوند و دستشان را به هم ندهند و قيام نكنند، سلطه‏هاي شيطاني، رفع نخواهد شد و همه بايد كوشش كنيم كه وحدت بين مستضعفين در هر مسلك ومذهبي كه باشند، تحقق پيدا كند.... و آنچه مهم است اين است كه شما در مذهب خود و ما در مذهب خودمان اخلاص را حفظ كنيم».4

اتحاد ممالك اسلامي از منظر امام خميني رحمة‏الله علیه

امام خميني رحمة‏الله علیه با بازگو كردن ديدگاه اسلام و يادآوري تأكيد قرآن كريم بر انديشه برادري ديني، اشاعه اين تفكر را به عنوان يكي از راه‏كارهاي شكل‏گيري وحدت اسلامي و تقريب مذاهب مطرح مي‏كنند. در اين‏باره موضع قاطع و روشن ايشان، در بخشي از بياناتشان دقيقا مشخص است: «ما براي دفاع از اسلام و ممالك اسلامي و استقلال ممالك اسلامي در هر حال مهيّا هستيم. برنامه ما ـ كه برنامه اسلام است ـ وحدت كلمه مسلمين است؛اتحاد ممالك اسلامي است؛ برادري با جميع فِرَق اسلامي است در تمام نقاط عالم؛ هم‏پيماني، با تمام دول اسلامي است در سراسر جهان».5

امام خميني و سفارش به برادري بين تشيع و تسنن

حضرت امام رحمة‏الله علیه كه ايجاد تفرقه مذهبي ميان شيعه و سني را محصول دست‏هاي پليد استكبار و اجانب مي‏دانند، توسعه اخوت ديني ميان پيروان تمامي مذاهب را دنبال نموده و پيروان مذاهب تشيع و تسنن را از اختلاف بر حذر داشته و به برادري و رفتار نيك با همديگر سفارش فرموده است. آن گرامي خطاب به ملت ايران چنين مي‏فرمايند: «من اميدوارم كه تمام برادرهاي ما در اطراف ايران، چه برادرهاي اهل سنت و چه برادرهاي اهل تشيع، و تمام كساني كه در اين ملت هستند، از اقليت‏هاي مذهبي، با هم جمع باشند و همه مثل برادر با هم رفتار كنند، تا اين‏كه اين مملكت به پيش برود».6

پيامدهاي تفرقه از ديدگاه امام خمینی رحمة الله علیه

بيداري امروز امت اسلامي، بازگشت مسلمين به قرآن و سنت، مطرح شدن ولايت امر و خلافت اسلامي، آزادي‏خواهي، عزت‏طلبي و حركت‏هاي وحدت‏طلبانه مسلمين، بدون شك از ثمرات انقلاب مقدس امام خميني رحمة‏الله علیه است. حضرت امام در طول حيات طيبه خويش باعث و باني تحركات مهمي در جهان اسلام بودند كه يكي از اقدامات مهم ايشان، ايجاد وحدت و اخوت ديني، در ميان مسلمين بود. آن فرزانه هم‏چنين براي تحقق اين هدف مقدس و ايجاد وحدت و هم‏گرايي مسلمانان، در بسياري از سخنان و نوشته‏هاي خود، امت اسلام را از تفرقه بر حذر داشته و آنان را به پيامدهاي زيان‏بار و ناگوار تفرقه و اختلاف توجه داده‏اند. ايشان در اين‏باره مي‏فرمايند: «امروز اختلاف بين ما، تنها به نفع آنهايي است كه نه به مذهب شيعه اعتقاد دارند و نه به مذهب حنفي و يا ساير فرق. آنها مي‏خواهند نه اين باشد نه آن، راه را اين‏طور مي‏دانند كه بين شما و ما اختلاف بيندازند. ما با توجه به اين معني كه همه ما مسلمان هستيم و همه ما اهل قرآن و اهل توحيد هستيم، بايد براي قرآن و توحيد زحمت بكشيم و خدمت كنيم».7

حيله ‏هاي استكبار در اختلاف بين شيعه و سني

جمهوري اسلامي ايران پس از انقلاب اسلامي با توطئه‏هاي مختلف استكبار جهاني و ايادي فرومايه آن مواجه شد. حيله‏ها و توطئه‏هاي رنگارنگ دشمنان به منظور تضعيف انقلاب اسلامي و رهبري آن، يكي پس از ديگري به مرحله اجرا درآمد. يكي از مهم‏ترين حيله‏هاي استكبار ايجاد اختلاف بين شيعه و سني بود كه با درايت و دورانديشي امام راحل رحمة‏الله علیه خنثي شد. از آن زمان جلوه‏هاي راستين وحدت در پرتو رهبري‏هاي مصلح كبير امام خميني رحمة‏الله علیهدر نظام جمهوري اسلامي آغاز و تحقق يافت و امروز در امتداد رهبري‏هاي حكيمانه بزرگ‏مرد تاريخ مقام معظم رهبري حضرت آيت اللّه خامنه‏اي، مدظله العالي، پرچم پرافتخار توحيد به اهتزاز درآمده است.

جمهوري اسلامي، پيش‏گام وحدت اسلامي

وحدت اسلامي ـ كه همواره آرزوي انديشمندان اسلامي بود ـ با مجاهدت و تلاش خالصانه مسئولان جمهوري اسلامي پايه‏هاي اساسي آن تحكيم يافته است. تشكيل و تأسيس «مجمع‏التقريب بين‏المذاهب» از سوي رهبر معظم انقلاب زمينه را براي گفت‏وگوي مستقيم انديشمندان و صاحب‏نظران برجسته جهان اسلام هموارتر ساخت و همين امر موجب شد تا گام‏هاي بسيار مهمي در خصوص وحدت اسلامي برداشته شود. جمهوري اسلامي، بدون شك از همان آغاز پيروزي انقلاب اسلامي تاكنون، همواره با تمام توان، آيه‏هاي وحدت و همبستگي را براي مسلمانان قرائت نموده و گام‏هاي مهم عملي براي تحقق اين هدف والا و ارزشمند برداشته است كه بر هيچ فردي پنهان نيست.

وحدت در قرآن

قرآن كريم همبستگي را براي مسلمانان ضروري تلقي كرده است و از آنان مي‏خواهد تا در گسترش اين فرهنگ كوشا باشند. قرآن كريم كساني را كه خداي واحد را مي‏پرستند، به سوي يك قبله نماز مي‏گذارند، كتاب آسماني‏شان قرآن است و پيامبر والايشان حضرت محمد بن عبداللّه صلي‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم مي‏باشد، به اتحاد و يگانگي فرا مي‏خواند و همه امت اسلامي را از منازعه و اختلاف باز مي‏دارد؛ چنان‏كه در سوره انفال آيه 46 مي‏خوانيم: «از خدا و رسول خدا اطاعت كنيد و منازعه و اختلاف نكنيد كه سستي بر شما غلبه كرده، هيبتتان از دست خواهد رفت». در جاي ديگر قرآن كريم محور وحدت مسلمانان را توحيد مي‏داند و مي‏فرمايد: «همگي به ريسمان الهي چنگ بزنيد و متفرق نشويد». بدان اميد كه مسلمانان، رهنمودهاي قرآن را همواره سرلوحه زندگي‏شان قرار داده، با تكيه بر مشتركات عقيدتي خويش، گام‏هاي مهمي را براي تحقق وحدت بردارند.

عطر وحدت

چه خوش بود آن روزهايي كه اصحاب پيامبر گرامي صلي ‏الله‏ عليه‏ و‏آله‏ وسلم با همه نظرهاي متفاوتي كه با يكديگر داشتند گرداگرد شمع وجود آن نور مقدس حلقه مي‏زدند و از شجره نبوت، نور هدايت را اقتباس مي‏كردند. چه صفابخش بود محفل‏هايي كه در مسجد النبي صلي‏ الله‏ عليه ‏و‏آله ‏وسلم تحقق ‏بخش اولين مصاديق آيه شريفه «و امرهم شوري بينهم»8 بود. چه شورانگيز بود پيمان برادري بين مهاجران و انصار كه گره‏زننده آن، رسول رب العالمين و دستاورد آن، ايثارهاي صحنه‏هاي جنگ و فداكاري‏هاي پشت آن صحنه‏ها شد. چه معطّر بود نسيم وحدت امت در آن عصر كه از مُشك وحي بر گلبرگ‏هاي پيكر امت مي‏وزيد. ياران! اكنون كه به بركت انقلاب شكوهمند اسلامي ايران زمينه گسترش انديشه تقريب و وحدت سياسي جهان اسلام بيش از پيش فراهم شده است، بياييد به پيروي از رسول اسلام، دست اخوت به يكديگر داده، با هم‏دلي و صميميت، بسياري از مشكلات جهان اسلام را حل كنيم. بياييد همه‏مان مناديان راستين همبستگي جوامع اسلامي‏مان باشيم.

توحيد كلمه و كلمه توحيد

از آن هنگام كه خورشيد فروزان اسلام بر سرزمين سرد و تاريك جاهليت دميد و سپيده صبح اميد، افق زندگي جاهلي را گرمي و روشنايي بخشيد، نور اميد و رهايي در دل بردگان تابيدن گرفت و ديدگانشان به درخششي جاودانه فروغ گرفت. نغمه توحيد، كران تا كران را درنورديد و قوم‏ها و قبيله‏هاي پراكنده را با دعوت به اعتصام به حبل متين الهي، متحد و منسجم ساخت. اين همه، به بركت ميلاد نور، پيام‏آور توحيد، رسول وحدت، حضرت ختمي مرتبت، محمد مصطفي صلي‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم بود كه با بعثت خويش، شعار برادري و پيمان اخوت را براي جوامع بشري به ارمغان آورد. اكنون كه بيش از 1400 سال از آن روزهاي پرشكوه و به يادماندني مي‏گذرد، هنوز هم آن نغمه شورانگيز، قلب و انديشه مؤمنان را به يكديگر نزديك ساخته، آنان را به گزينش برترين راه رهايي ـ كه توحيد كلمه و كلمه توحيد است ـ فرا مي‏خواند.

جمهوري اسلامي، منادي راستين وحدت

مستكبران و استعمارگران همواره با نقشه‏ها و توطئه‏ هاي شوم خويش و به وسيله مزدوران خود در كشورهاي اسلامي، مانع شكل‏ گيري وحدت سياسي جوامع مسلمان شده و با مطرح ساختن فرقه‏هاي ساختگي، به ستيز با انديشه وحدت و تقريب برآمده‏اند. اما به لطف خداوند متعال، انقلاب شكوهمند اسلامي ايران به رهبري امام خميني رحمة‏الله علیه، بار ديگر انديشه تقريب بين مذاهب و وحدت سياسي جوامع اسلامي را احيا كرد و با دعوت همه مسلمانان به اتحاد، سربلندي و عزّت مؤمنان را در جهان فراهم آورد. قرار دادن هفته وحدت و تشكيل كنفرانس‏ها و سمينارهاي بين المللي وحدت اسلامي بهترين شاهد گويا بر اين مدعا است كه تنها جمهوري اسلامي ايران منادي راستين وحدت در جهان است. كنفرانس بين المللي وحدت اسلامي يكي از بزرگ‏ترين تجليگاههاي وحدت مسلمانان و ارزنده‏ترين همايش جهاني دانشمندان و انديشمندان مذاهب اسلامي است كه همه‏ساله به همت «مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي» در تهران برگزار مي‏شود و تاكنون دستاوردهاي مهمي را به همراه داشته است.

اتحاد و الفت، بزرگ‏ترين دستاورد پيامبر صلي ‏الله‏ عليه ‏و‏آله ‏وسلم

بزرگ‏ترين دستاورد رسول اكرم صلي‏ الله‏ عليه ‏و‏آله ‏وسلم ايجاد الفت و اتحاد در ميان مردمي متفرق و پراكنده بود؛ مردمي كه به واسطه تعصبات جاهلي به جان هم افتاده، در حال سقوط بودند و پيامبر با تعاليم اسلامي همه را متوجه خداي يگانه كرد و امتيازات موهوم از قبيل مال و ثروت و نژاد و رنگ و حسب و نسب و امثال آنها را از ميان برداشت و تنها تقوا، علم و مجاهدت را ملاك برتري و فضيلت دانست. علي عليه‏السلام نيز همواره به اصحابش گوشزد مي‏كرد كه قدر اين نعمت بزرگ الهي را بدانند، تا پس از الفت و اتحاد به تفرقه و اختلاف گرايش پيدا نكنند.9 در خطبه 96 نهج‏ البلاغه، آن حضرت با برشمردن برخي از فضايل رسول اكرم صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم مي‏فرمايد: «دل‏هاي نيكوكاران شيفته او گشت. عنان ديده‏ها به سوي او متوجه شد. به بركت وجودش خداوند كينه ‏هاي ديرينه را دفن كرد، شعله‏هاي عداوت را فرو نشاند و مردم را با يكديگر الفت داد و برادر ساخت».10

نقش وحدت در تعالي امت

بدون شك عزت و سربلندي و تعالي هر امت در يگانگي و هم‏بستگي آنهاست. اتحاد و اتفاق بزرگ‏ترين عامل قدرت و شوكت هر جامعه و امت، و در مقابل، ذلت و سرافكندگي و سقوط هر امت در تفرقه و پراكندگي آن نهفته است. بر همين اساس حضرت علي عليه‏السلام در خطبه 192 نهج‏البلاغه با بيان سرگذشت امت‏هاي پيشين، مردم را به عبرت گرفتن از سرنوشت آنها و تفكر در علل تعالي و سقوط آنها، فرا خوانده و بعد از تحليل اين امر، مسلمانان را به كارهايي كه موجب عزت و شوكت و قدرتشان مي‏شود، تشويق فرموده است. آن حضرت چنين مي‏فرمايند: «آن اموري كه موجب عزت و شوكت امت‏هاي گذشته شد، دوري گزيدن از پراكندگي و همت گماشتن و توصيه و ترغيب يكديگر به رعايت هم‏بستگي بود. آنها از هر امري كه ستون فقرات امتشان را مي‏شكست و قدرتشان را سست مي‏كرد، دوري مي‏گزيدند».11

وحدت در انديشه شهيد مطهري

اكنون كه انقلاب بزرگ اسلامي، اين فرياد بلند زمان بر تيرگي‏هاي شب تاريخ، طلسم ظلمت را شكست، بر عالمان و متفكران مصلح و متعهد شيعه و سني است كه عليه تعصّب‏هاي كور و گرايش‏ها و فشارهاي توده‏هاي عوام قيام كنند و صبح وحدت و آگاهي و پيروزي را به امّت اسلام تقديم كنند. بي‏ترديد، شهيد مطهري يكي از اين چهره‏ها و از شيفتگان وحدت اسلامي است. اين متفكر بزرگ، راه نجات و سعادت جوامع اسلامي را در وحدت دانسته، مي‏گويد: «وحدت در جهان‏بيني، در فرهنگ، در سابقه تمدن، در بينش و منش، در معتقدات مذهبي، در پرستش‏ها و نيايش‏ها، و در آداب و سنن اجتماعي، به خوبي مي‏تواند از مسلمين امت واحد بسازد و قدرتي عظيم به وجود آورد كه قدرت‏هاي عظيم جهاني ناچار در برابر آن خضوع نمايند».12 به راستي با وحدت تمامي گروه‏هاي مسلمان است كه مي‏توان دست‏هاي جنايت‏كارانه دشمن را قطع و مقاصد شوم آن را خنثي كرد. با توحيد كلمه است كه مي‏توان در مقابل توطئه‏هاي شوم استكبار جهاني، كه هدفي جز نابودي اسلام ناب محمدي صلي‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم ندارد، با صلابت هرچه بيشتر ايستادگي كرد. به اميد روزي كه اسلام مجد و عظمت حقيقي خويش را در سايه اتحاد مسلمين باز يابد.

توحيد كلمه، شالوده اديان آسماني

در گستره گيتي، واژه دل‏انگيز وحدت ستاره‏وار مي‏درخشد و پرتو هستي آفرين آن، زواياي آفرينش را زيب و زينتي خاص مي‏بخشد و گوهر تكامل و عروج به ملكوت و لقاي حق را در اختيار انسان مي‏دهد. با گذر و نظر به ژرفناي تاريخ انسان و مروري عبرت‏آموز بر احوال امت‏هاي پيشين، نقش بالنده و نيروي سازنده كلمه توحيد و توحيد كلمه ـ كه شالوده و اساس محكم و استوار اديان آسماني است ـ در مجد و عظمت و عزت جوامع بشري به خوبي نمايان مي‏شود. در نقطه مقابل آن، آهنگ شوم افتراق و اختلاف كه خشت آغازين بناي كفر و شرك است ارمغاني جز ويراني و تباهي و مرگ نداشته و ددان و بدانِ آدمي‏خوار را بر آن داشته است تا از گسيختگي مردمان، بساط عيش و عشرت خويش را رونق بخشند و مايه فقر و سختي و جهل فريب‏خوردگان نفاق و جدايي را فراهم آورند.

همبستگي، ريشه قدرت مسلمانان

همواره به يُمن وجود سراسر جود و بركت مردان الهي كه حلقه ارتباط و پيوند خلق و خالقند، رشته الفت و برادري انسان‏ها و آرمان وحدت‏گرايي در طول تاريخ پرفرازونشيب خود، حتي در لابلاي تعصبات خشك و كور و فضاي مسموم و زهرآگيني كه وحدت ستيزانِ خلق، ايجاد كرده بودند، نيز درخشش و پرتوافكني داشته است. آري پيوندو اتصال مردان الهي با كانون توحيد و وحي، وسعتي اقيانوس‏گونه به آنان مي‏بخشد كه جويبارهاي ناآشنا و نهرها و رودهاي متفرق را هم‏ساز و هم‏صدا و هم‏سو مي‏كنند و در پرتو شعاع وجود توحيدي خويش به سرمنزل اتحاد و كمال و عزت رهنمون مي‏گردند. اين چنين است كه وجود اينان ـ كه پرتوي از انوار خداست ـ خورشيد آگاهي و نويد و اميد محرومان و مستضعفان و پايان بزم و عيش شب‏پرستانِ نورستيز مي‏باشد. امام خميني رحمة‏الله علیه سرسلسله جنبان اين خدامردان بودند كه مسلمانان را به بيداري فرا خواندند و هم‏بستگي آنان را ريشه قدرت و عزت مسلمانان دانستند.

ابتكاري نو

چندين سال است كه به ابتكار جمهوري اسلامي ايران، كه مورد استقبال مسلمانان ديگر نقاط جهان نيز قرار گرفته، دوازدهم تا هفدهم ربيع الاول سال‏روز ميلاد خجسته پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم، به عنوان هفته وحدت قرار داده شده است تا به يمن اين ايام خجسته، شاهد تحقق انسجام امّت، و تاكيد بر اصول مشترك و مورد اتفاق امت اسلامي باشيم.

قرآن و مسئله تفرقه

ز فكر تفرقه باز آي تا شوي مجموع

به حكم آن‏كه چو شد اهرمن سروش آمد13

در برابر انديشه وحدت، انديشه تفرقه‏افكني و ايجاد چنددستگي قرار دارد. همگان جمله معروف «تفرقه بينداز و حكومت كن» را شنيده‏ايم. شايد باور اين نكته چندان آسان نباشد كه علي‏رغم تصور بسياري از افراد، كه اين روش را منحصرا ابزار استثمار و استعمار براي سلطه‏گري بر ملت‏هاي عقب‏مانده وغارت آنها مي‏دانند، به كارگيري آن قدمتي چندين هزارساله دارد. در قرآن كريم آمده است كه: «فرعون در زمين برتري‏جويي كرد و اهل آن را به گروه‏هاي مختلفي تقسيم كرد».14 اين شاهد قرآني، خود مؤيد گفته بالاست كه استفاده از ابزار تفرقه‏افكني پيشينه‏اي به قدمت طغيان و برتري‏طلبي انسان و بهره‏كشي او از هم‏نوع خود دارد. در نتيجه چرايي دعوت اديان به وحدت كلمه و اعتصام همگاني به ريسمان الهي و نيز مخالفت طاغوت‏ها با پيام‏آوران اين دعوت آشكار مي‏شود.

شياطين

حضرت امام خميني رحمة‏الله علیه مي‏فرمايد: «پيغمبرها كه از اول تا ختم‏شان آمده‏اند مردم را به برادري، به دوستي، به اخوت دعوت كرده‏اند... تمام اين مسائل تفرقه‏افكن از قدرت‏هاي بزرگ است و شيطان‏هاي بزرگ، كه بين ملت‏ها و بين افراد انسان‏ها مي‏خواهند تفرقه بياندازند».15

ملاك وحدت

از نظر قرآن ملاك وحدت فراتر از سليقه‏ها، برداشت‏هاي شخصي، معيارهاي رايج و عامه‏پسندي هم‏چون نژاد، رنگ، زبان، طبقه اجتماعي است. اين كتاب آسماني ايمان را ملاك برادري مي‏داند.16 به گفته امام راحل: «اسلام تكيه كرده است بر اخوت با تعبيرهاي مختلف. «اِنَّما المُؤمِنوُن اِخْوَةٌ» از آن استفاده مي‏شود كه كانّه مؤمنين هيچ شأني ندارند الاّ برادري. همه چيزشان در برادري خلاصه مي‏شود».17

پيوند ايماني؛ محكم‏تر از رابطه نژادي

«هيچ قومي را كه ايمان به خدا و روز رستاخيز دارند نمي‏يابي كه با دشمنان خدا و رسولش دوستي كنند، هرچند آنها پدران يا فرزندان يا برادران يا خويشاوندانشان باشند».18 به فرموده امام راحل يكي از راه‏هاي ايجاد تفرقه در امت اسلامي، دامن زدن به اختلافات نژادي، زباني و فرقه‏اي بوده است: «ما ديديم آنچه در اين قرن‏هاي آخر واقع شد، خصوصا در اين پنجاه سال، از آن طرف با تبليغات وسيع بين برادرهاي اهل سنت و برادرهاي اهل تشيع كوشش كردند كه تفرقه‏اي ايجاد كنند... يك شكل آن ملّي‏گرايي. [بود] آن مي‏گويد ملت فارس، آن مي‏گويد ملت عرب، آن مي‏گويد ملت ترك. اين ملي‏گرايي كه به اين معناست كه هر كشوري، هر زباني، مقابل كشور ديگر و زبان ديگر بايستند، اين آن امري است كه اساس دعوت پيغمبرها را به هم مي‏زند».19

انديشه طبقاتي، وحدت شكن است

«اشراف كافر قوم نوح به او گفتند: ما تو را جز بشري همچون خودمان نمي‏بينيم، و كساني را كه از تو پيروي كرده‏اند جز گروهي دون پايه ساده‏لوح نمي‏دانيم و براي شما نسبت به خود فضيلتي نمي‏بينيم».20

«[به نوح] گفتند: آيا ما به تو ايمان بياوريم درحالي كه افراد پست و بي‏ارزش از تو پيروي كرده‏اند؟»21

اين خود برتربيني و تفوق‏طلبي است كه منجر به شكاف ميان صفوف و عدم تحقق وحدت كلمه مي‏گردد و چه بسا به كفر و انكار و دشمني با خدا و خلق بيانجامد. شايد بتوان گفت كه برتري‏طلبان و معتقدان به درجه‏بندي‏هاي اجتماعي، بر اساس معيارهاي دنيوي، در عمل به راهي رفته‏اند كه دشمنان خواسته‏اند.

وحدت با ستمگران، هرگز!

هر تفكري مي‏تواند ديگران را به وحدت با خود فرا خواند. امروزه، هم فرعونيان داعيه وحدت و نظم نوين جهاني دارند و هم صالحان، ملت‏ها را به اتحاد بر محور مبارزه با كفر و نفاق دعوت مي‏كنند. امّا قرآن اعتماد به ظالمان را جايز نمي‏داند، تا چه رسد به وحدت با آنها. اعتماد به ظالمان و تكيه بر آنان موجب خذلان و گرفتاري در آتش است: «و بر ظالمان تكيه ننماييد، كه آتش شما را فرا مي‏گيرد و در آن حال هيچ ولي و سرپرستي جز خدا نخواهيد داشت و ياري نمي‏شويد».22

وحدت با پيروان اديان ديگر

نگرش قرآن در باب وحدت، به نظر، فراتر از وحدت پيروان يك مذهب يا يك دين است. در قرآن به وحدت كلمه با ساير اديان توصيه شده‏است: «بگو: اي اهل كتاب بياييد بر سخني كه ميان ما و شما يكسان است [گرد آييم؛ يعني] جز خداي يگانه را نپرستيم و چيزي را شريك او قرار ندهيم و بعضي از ما بعض ديگر را ـ غير از خداي يگانه ـ ارباب خويش قرار ندهند».23

چگونگي وحدت

راه‏كارهاي وحدت چيست؟ اساسي‏ترينِ آنها از ديد قرآن نفي طاغوت و عبوديت خداوند است؛ يعني كلمه توحيد: «و ما در هر امتي رسولي برانگيختيم تا خداي يكتا را بپرستيد و از طاغوت اجتناب كنيد».24 همين مسئله عبوديت پروردگار و نفي طاغوت است كه مستكبران را به معارضه با پيامبران و ملل مستضعف برمي‏انگيزد: «و اشراف قوم فرعون به او گفتند: آيا موسي و قومش را رها مي‏كني كه در زمين فساد كنند تو و خدايت را وا گذارند؟»25

وحدت بر اساس ايمان و محبت

از ديد قرآن، ايمان و محبت به خدا عامل انسجام و وحدت است: «و نعمت خدا را بر خود به ياد آوريد كه چگونه دشمن يكديگر بوديد و او ميان دل‏هاي شما الفت ايجاد كرد و به نعمت او برادر شديد»26. آري در سايه ايمان به خدا دل‏هاي متفرق انسان‏ها در كنار هم قرار گرفت.

شرط تحقق وحدت

اراده مردم بر تحقق جامعه مؤمن، عدالت‏خواه و متحد و منسجم شرط اساسي ايجاد چنين مجتمعي است. در واقع اين خود اعضاي جامعه ايماني هستند كه بايد براي وحدت و عدالت قيام كنند به گونه‏اي كه اگر حتي پيامبر خدا و رهبر جامعه در ميان ايشان نبود متفرق نشده، به قهقرا دچار نشوند: «محمد فقط فرستاده خداست و پيش از او فرستادگان ديگري نيز بودند، آيا اگر او بميرد يا كشته شود شما به عقب باز مي‏گرديد؟»27

توصيه‏ هاي قرآن به جلوگيري از اختلاف

قرآن به مؤمنان توصيه مي‏كند كه از اختلاف پرهيز كنند و نتايج شوم تفرقه را به خاطر داشته باشند: «و همگي به ريسمان خدا چنگ زنيد و پراكنده نشويد»28 «و از خدا و پيامبرش اطاعت نماييد و نزاع نكنيد كه سست شويد و قدرت شما از ميان برود».29 و در جايي كه نزاع هست قرآن خيرخواهانه راه علاج و رفع خصومت را نشان مي‏دهد: «اي كساني كه ايمان آورده‏ايد خدا و پيامبر خدا و اولي‏الامر را اطاعت كنيد و هرگاه در چيزي نزاع داشتيد آن را به خدا و پيامبر بازگردانيد، اگر به خدا و روز رستاخيز ايمان داريد. اين براي شما بهتر و پايانش نيكوتر است».30

چند توصيه از امام راحل درباره وحدت

ما محتاج وحدت هستيم در ساليان دراز. هميشه، قرآن كريم به ما دستور داده و به مسلمين دستور وحدت داده براي يك سال و ده سال و صد سال نيست؛ براي سرتاسر عالم است. در سرتاسر تاريخ و ما محتاج به اين هستيم كه عملاً وحدت را محقق كنيم.31

بركات وحدت شما در تمام امور است غافل از اين وحدت نباشيد، غافل از اين خط الهي نباشيد.32

اين وحدت همان چيزي است كه در قرآن كريم درباره آن سفارش شده است.33

در سايه ‏سار وحدت

مردمان يا هم‏كيشند يا همنوعند و بايد به دنبال راهي براي هم‏راهي و هم‏ياري بود. دشمنان اين را نمي‏خواهند و بذرهاي تفرقه را مي‏پرورند. سفله آن كس كه ناخواسته در اين كشتزار به بيگاري گرفته شده است، شيعه‏نام باشد يا مدعي «سنت». در سايه اخوت و برادري است كه مصيبت‏ ها آسان مي‏شود. وحدت است كه پويايي مي‏آفريند. بايد به قرآن بازگرديم. بايد هويت گم گشته خويش را بازشناسيم بايد به ريسمان الهي چنگ زنيم و از ناملايمات هراسي به دل راه ندهيم كه اگر خدا را باور كنيم و دل به آنچه در كتاب او آمده بسپاريم، نه سست خواهيم شد و نه اندوهناك.

نویسندگان: عبداللطيف نظري ـ امير خوش نظر. اداره کل پژوهش های رسانه

منابع:

1. آينه و آفتاب، ص 65.

2. ولايت فقيه يا حكومت اسلامى، صص 51 ـ 50.

3. آيين انقلاب اسلامى، ص 397.

4. صحيفه نور، ج 9، ص 225.

5. همان، ج 13، ص 27.

6. همان.

7. همان، ج 13، ص 27.

8. شورى، آيه 37.

9. استراتژى وحدت در انديشه سياسى اسلام، ج 1، ص 148.

10. نهج البلاغه، خطبه 96.

11. همان، خطبه 192.

12. دومين كنفرانس وحدت اسلامى، ص 8.

13. حافظ.

14. قصص، آيه 4.

15. صحيفه نور، ج 15، ص 279.

16. حجرات، آيه 10.

17. صحيفه نور، ج 15، ص 279.

18. مجادله، آيه 22.

19. صحيفه نور، ج 15، ص 279.

20. هود، آيه 27.

21. شعراء، آيه 111.

22. هود، آيه 113.

23. آل عمران، آيه 64.

24. نحل، آيه 36.

25. آل عمران، آيه 127.

26. آل عمران، آيه 101.

27. آل عمران، آيه 144.

28. آل عمران، آيه 101.

29. انفال، آيه 46.

30. نساء، آيه 59.

31. صحيفه نور، ج 19، ص 249.

32. همان، ج 2، ص 51.

33. همان، ج 16، ص 4.